Powiat Puławski

Osada – dawniej miasto. Źródła kościelne wzmiankują o istnieniu punktu duszpasterskiego, prowadzonego przez benedyktynów ze Świętego Krzyża już w 1027 r. Pierwsza parafia i kościół wymieniane są w 1325 r., patronem miejsca był św. Wojciech Biskup Męczennik. Źródła z XV w. podają, że była to budowla murowana lokalnego budulca. Za czasów Kazimierza Wielkiego istniał już zamek, po którym do dzisiejszych czasów pozostała kaplica, w które znajduje się figura Matki Bożej Kębelskiej. Istniejące sanktuarium to ważny ośrodek pielgrzymkowy na terenie Archidiecezji Lubelskiej. Historia kultu sięga 1278 r. – czasów najazdu Tatarów. Obecny monumentalny kościół tego samego patrona, budowlany w latach 1907 – 1914 (w randze Bazyliki Mniejszej od 2001 r.) jest to budowla trzynawowa z czerwonej cegły, nad którą góruje wieża o wysokości 56 m., nad nawą znajduje się sygnaturka. Wnętrze oryginalne z czasów budowy. Obok na nadrzecznych łąkach mieści się plac na uroczystości religijne. Wąwolnicę według legendy miał założyć wawelski Krak. Dokumenty mówią o lokalizacji miasta na prawie polskim z prawami targowymi i siedzibą sądów, kasztelana i wojewody. Po wielkim pożarze w 1567 r. Jan Firlej za zgodą Zygmunta Starego zakłada miasto ponownie. Było ono przez wieki niszczone przez wojska szwedzkie, rosyjskie i saskie. Po Powstaniu Styczniowym nastąpiła utrata praw miejskich i represje. Ostatnia wojna również oznaczała zniszczenia. Kolejny dramat rozegrał się w maju 1946 r., gdy Wąwolnicę spaliły UB i KBW.

Wąwolnica i jej okolice to piękna dolina rzeki Bystrej, liczne malownicze tereny lessowego Płaskowyżu Nałęczowskiego, porozcinane licznymi wąwozami i dolinami. Bujna krzaczasta roślinność kontrast na skarpach i zboczach stanowi przyjemny dla zieleni nadrzecznych łąk. Takie otoczenie zachęca do zwiedzania i wypoczynku o każdej porze roku, z dala od miejskiego zgiełku. Ciekawy jest Rąblów - wieś położona około 4 km na zachód, z historią bitwy partyzanckiej 14/15 maja 1944r. zgrupowań lewicowej partyzantki z wojskami hitlerowskiego okupanta. W jednym z wąwozów postawiono rocznicowy pomnik i nagrobek poświęcony dowódcy zgrupowania Mieczysławowi Moczarowi. Interesujący jest Celejów – należący w połowie XV w. do Jakuba Choteckiego herbu Nadbram. Później do Borkowskich, Tarłów, Lubomirskich, Sapiehów, Potockich, Czartoryskich oraz ostatnich właścicieli – Klemensowskich. Zachowany do chwili obecnej zespół pałacowo – parkowy był bardzo okazały: pałac, oranżeria, zabudowania gospodarcze. W dolinie nad rzeką Bystrą znajdują się pondato stawy rybne i ruiny papierni Czartoryskich.